PIK BOTHA EN SY TYD

Theresa Papenfus kies ‘n wye doek om die lewensverhaal van Roelof Frederik Botha, Suid-Afrika se eertydse minister van Buitelandse Sake, te vertel. Dit kan nie anders nie, Pik hou immers die rekord as die lansgdienende minister van hierdie portefeulje in die wêreld. Die titel van die biografie suggureer twee temas: Botha as persoon enersyds en sy tyd andersyds.
Botha se idiosinkrasië is legendaries. Die man wat ‘soos ‘n Romeinse wag in die verte kon tier’. Ewe tuis was voor sakemanne in Sandton as voor boere op die platteland. Voortdurend versies op sigaretboksies geskryf het. Joernaliste wat gesukkel het om by te hou tydens kuiersessies. Die minister wat tydens ‘n deftige onthaal spontaan begin eet het aan die ruiker rose wat aan sy vrou gegee is. Jagnaweke op ‘n kollega se plaas in die Waterberge. Sy plek volgestaan het op die internasionale politieke verhoog. ‘n Slag met die media gehad het – soos ‘n buitelandse politikus opgemerk het:’ ....he never met a microphone he didn’t like.’ Daar was ook die talle skinderstories. ‘Pik die rokjagter.’ Die minister wat ‘n soort volksmite geword het. Skitterend, welsprekend, dronklap en opportunis. Botha self ontken baie van die beskuldigings maar erken’dat hy nie ‘n engel was nie.’
Die tydgleuf waartydens Botha minister was word wydlopig behandel. Hy het welliswaar onder vier Suid-Afrikaanse regeringshoofde gedien: BJ Vorster, PW Botha en FW de Klerk. In die Mandela kabinet het hy saam met ander Nasionale Party lede ‘n korstondige termyn in ‘n ander portefeulje gehad. Elkeen van hierdie regeringshoofde se tyd het unieke eise, kwessies en ambisies gehad. Botha was persoonlik by groot vraagstukke soos Suid-Wes Afrika, Angola en Mosambiek betrokke. Die Samora Machel vliegongeluk lees soos ‘n hoofstuk reg uit ‘n spanningsverhaal. ‘n Nogal rampspoedige Europese besoek saam met PW Botha met wie die meeste Europese staatshoofde niks te doen wou he nie laat mens besef hoe ongewild die apartheidsregering was.
Wat ook aan die bod kom is die innerlike reis wat die Afrikaner as minderheidsgroep gemaak het om weg te beweeg van apartheid, die vrees vir meerderheidsregering en uiteindelik die aanvaarding van 'n een-man- een-stem kiesstelsel. Botha was in hierdie verband sy tydgenote ver vooruit. Hy het as nuweling in die parlement menseregte bepleit en later ‘n beroering veroorsaak toe hy in die Botha kabinet gesê het dat Suid-Afrika eendag ‘n swart president sal hê. Ironies was dit FW de Klerk wat blykbaar die meeste gekla het oor sy uitlating.
Botha het baie teleurstellings en terugslae beleef. Sy vrou wat verlam was na ‘n fratsongeluk. Die feit dat ‘n provinsiale leierskap hom bly ontwyk het tot amper teen die einde – maar toe was die Transvaalse leierskap amper ‘n troosprys. Die feit dat hy nie eerste minister geword het nie. En die jaloesie onder kollegas wat sy populêre styl as opportunisties ervaar het.
Pik Botha en sy Tyd is uiteindelik ‘n waardevolle toevoeging tot die Suid-Afrikaanse politieke literere tradisie. Foutloos is dit nie. Die boek van net oor die agthonderd bladsye kon onder ‘n strenger redakteurshand met maklik twee honderd plus bladsye gesny gewees het. Die herhaalde terugkeer na die Suid-Wes kwessie is hinderlik. Soms te veel detail en soms bloot onbenullig. Ek twyfel of Pik Botha die openbare figuur werklik 'ontmasker' word met die boek om Pik die mens aan die leser voor te stel – hy bly nog altyd die enigma van iemand tussen fenominaal en ‘n aandagsoeker. Miskien moet mens volstaan met sy skoonsuster, die literator Elize Botha se opmerking oor hom kort voor haar dood: “Ten spyte van al sy opvallende foute, ten spyte van al sy Don Giovanni-en Don Quichote-neigings, kry jy by hom ‘n vaste indruk van waardes –‘n mens wat volgens sulke outydse, ridderlike waardes lewe.”